De getroffen kazemat bij AsschatZe zijn het meest in het oogspringend bewijs voor het militair verleden van de Grebbelinie; kazematten. Bedoeld om dekking te bieden aan schutters en hun mitrailleur, zodat de vijandelijke aanval na de inleidende artilleriebeschietingen kon worden gestuit.

Dat was de les van de Eerste Wereldoorlog. Terwijl de omringende landen bouwden aan imposante forten en kolossale bunkers, zocht het Nederlandse leger bescherming in kleine kazematjes, door Duitse spionnen beschreven als ‘mensenvallen’. De 271 betonnen werkjes in de Grebbelinie waren dan ook bedoeld om de licht bewapende voorhoede mee ‘op te houden’ en niet om de hardnekkige verdediging mee te voeren, zoals in februari 1940 beslist werd. Het opperbevel liet nieuwe zware kazematten ontwerpen; betonnen groepsschuilplaatsen, uitkijkposten en zware gevechtskazematten, die de Grebbelinie tevens extra diepte moesten verschaffen. De werkzaamheden zouden afgerond zijn in oktober 1940. In mei 1940 bestonden deze kazematten slechts op papier.

Het woord kazemat komt van het Italiaanse casa armata, gewapend huis. Men duidde er oorspronkelijk kanonkelders mee aan, die in de rondelen van vestingen waren gemetseld. Sinds de Eerste Wereldoorlog werden dergelijke geschutskamers ook ‘in het veld’ gebouwd, gemaakt van (gewapend) beton. Dit materiaal zorgde ervoor, dat de dekkingen voortaan niet meer in meters, maar in centimeters werden gemeten. Sinds de Tweede Wereldoorlog worden betonnen onderkomens in de volksmond vaak aangeduid met ‘bunker’, het Duitse woord voor het Nederlandse ‘kazemat’. Zonder geschutsfunctie noemen we ze in Nederland  ‘groepsschuilplaatsen’.

Al tijdens de Eerste Wereldoorlog werden betonnen kazematten in Nederland gebouwd. In de jaren dertig verrezen de meest imposante exemplaren rond de Afsluitdijk bij Den Oever en Kornwerderzand. Toen de dreiging van een nieuwe oorlog voelbaar werd in Europa, liet Nederland in 1930-1936 bovendien brugkazematten en VIS-kazematten bouwen. In de Grebbelinie werden in die periode twee kanonkazematten bij de Grebbesluis gebouwd. In de mobilisatieperiode 1939-1940 kwamen er in de linies nog veldlegerkazematten bij. De belangrijkste verantwoordelijke voor de bouw van Nederlandse kazematten werd echter het Centraal Inundatie en Technisch Bureau, het CITB. De kazematten die door hen gebouwd werden waren Stekelvarken(S), de Flankerende Betonkazemat (B) en de Gietstalen kazemat (G).

Kazematbestekken 1939-1940

In de jaren voor de oorlog werkte Nederland koortsachtig aan de bouw van kleine kazematten. De werkzaamheden werden vastgelegd in bestekken, zodat we kunnen onderzoeken welke kazematten zouden worden gebouwd. In de meeste gevallen gaat het over flankerende betonkazematten(B), stekelvarkens met drie schietgaten(S3) en gietstalen koepels(G). Ook is er iets te zien over de periode en de linie. De kazematten bij Kornwerderzand staan niet in dit overzicht; deze werden een paar jaar eerder gebouwd. Ook de kazematten van het veldleger staan niet in deze bestekken. Dergelijke kazematten kwamen voor in de Grebbelinie, Betuwestelling en Peel-Raamstelling.

 

BestekkenNummerArchTotaalGBS3S2/4S5/7Szw FrSzw Fl
N-Nederland65632
IJssel Noord409/1939 IJ.N.526 6023 22 15
IJssel Noord389/1939 IJ.N.424 6737 17 13
IJssel Zuid389/1939 IJ.N.323 7335 17 21
IJssel Zuid389/1939 IJ.N.222 6634 12 20
IJssel Zuid389/1939 IJ.N.121 5928 11 20
IJssel Zuid428/193927 6 6
Vak Elst*465/193930 6929 2 35 3
Vak Grave390/1939C 767626 17 33
Vak Boxmeer355/1939 18 13256 17 59
Vak Venlo318/1939 17 5850 8
Vak Venlo463/1939 28 176 11
Vak Roermond317/1939 16 5124 27
Vak Roermond464/1939 29 3516 18 1
Maas Wessem120/1940K 566 3 3
T.B.Zd.Limburg534/1939 4218 9 9
T.B.Zd.Limburg598/1939 50 18 111 6
Zuid Limburg 40 40
Eemlinie575/1939GG 48 242 4 6   8 4
Grebbelinie478/1939AA 31 8138 4 37  1 1 
Grebbelinie607/1939HH 53 115  6    
Grebbelinie488/1939CC-A 33 1711 2 4    
Grebbelinie489/1939CC-B 34 2214 3 5    
Grebbelinie607/1939HH 57 1   1    
Grebbelinie607/1939HH 58 1      1 
Grebbelinie490/1939CC-C 35 239 3 10 1   
Grebbelinie491/1939CC-D 36 2212 2 6  1 1 
Grebbelinie518/1939DD 39 3526  7  1 1 
Grebbeberg519/1939EE 40 3427  6   1
Ochten/Spees 9 9
Ochten-MWaal479/1939BB 32 2818 1 4 1 4
MaasWaal605/1939 52 3 1 2
MaasWaal520/1939FF 41 2015 4 1
Peel Raam574/1939G 47 394 7 28
Peel Raam576/1939F 49 394 4 31
Peel Raam572/1939E 46 393 7 29
Peel Raam511/1939A 37 66 66
Peel Raam573/1939D 45 259 16
Peel Raam549/1939C 43 407 2 31
Peel Raam550/1939B 44 406 3 31
Nederweert119/1940J 55 43 9 27 1 6
Zanddijk384/1939 19 10 10
Zanddijk/Rill385/1939 20 10 10
Zeeland/Vlis512/1939 38 109 1
Zeel./Zanddijk610/1939 54 2 2
Wijk/Schev/Ho599/1939 51 2020
Wijk aan Zee 31 31
Scheveningen 8 3 5
Hoek v Holland 17 7
Den Helder** 33 16 7 10
Vesting HollandDEMKA 5050
Vesting HollandCockerill 5050
Ves H/JutphaasCockerill 44
Vesting HollandRijn-Vechten137 33
Utrecht 10 10
 Totaal 1836710 214 763 2 73 48 25

* Vak Elst: inclusief Fort Pannerden ** Den Helder: niet alle types zeker

Bron: Sander van Valen